Tetranychus urticae – Εξέλιξη πληθυσμού

Tetranychus urticae

Οι τετράνυχοι είναι μικροσκοπικά ακάρεα, που ανήκουν στην τάξη των Ακάρεων και την οικογένεια Tetranychidae και είναι μέλη της τάξης Αραχνιδίων.

Στο συγκεκριμένο άρθρο θα αναφερθούμε αποκλειστικά με την εξέλιξη εγκατάστασης το πληθυσμού του κόκκινου τερτανύχου σε υπαίθριές κυρίως καλλιέργειες, με αναλυτικά στοιχεία και παραδείγματα.

Κόκκινος τετράνυχος (Tetranychus urticae)

Μορφολογία:  Αυτό που το ξεχωρίζει το συγκεκριμένο άκαρι είναι οι δύο μαύρες κηλίδες στην ράχη του ιδιοσώματος τους.

Βιολογία: Συνήθως εντοπίζονται σε ομάδες, σπάνια θα δούμε μεμονωμένα άτομα. Έχουν πολλές γενεές στην διάρκεια του καλοκαιριού και όταν ευνοούν οι συνθήκες ο βιολογικός κύκλος του εντόμου μπορεί να είναι 8-12 ημέρες. Το κάθε άκαρι γεννά 120-150 αυγά. Ιδανικές συνθήκες ανάπτυξης για τον κοινό τετράνυχο  είναι οι υψηλές θερμοκρασίες με χαμηλή σχετική υγρασία.

Τα ενήλικα παράγουν ιστούς όπου κάτω από αυτούς βρίσκονται τα ακάρεα, κυρίως οι ιστοί εντοπίζονται στα φύλλα αλλά και σε άλλα μέρη των φυτών.

Ξενιστές: Πληθώρα ξενιστών προσβάλει πάνω από εκατόν πενήντα είδη φυτών.

Προσβάλει: Αγγούρι, μελιτζάνα, πιπεριά, πεπόνια, φασόλια, καρπούζια, φράουλα πολλά καλλωπιστικά όπως την τριανταφυλλιά, τα χρυσάνθεμα, δενδρώδεις καλλιέργειες αμπέλια, εσπεριδοειδή   κ.α

Ο Κόκκινος – Ερυθρός τετράνυχος (Tetranychus urticae) προσβάλλει τα φύλλα και τους καρπούς. Πάνω στα φύλλα προκαλεί διογκώσεις (φουσκώματα) οι οποίες στη πάνω επιφάνεια του φύλλου έχουν χρώμα κίτρινο σαν τον κρόκο του αυγού ενώ από κάτω τμήμα το χρώμα ποικίλλει μεταξύ του κίτρινου και καφέ της σκουριάς. Όταν οι διογκώσεις είναι μεγάλες τα φύλλα αδυνατίζουν και πέφτουν. Το σύμπτωμα της κίτρινης σκωρίασης εμφανίζεται και στους καρπούς με το προσβεβλημένο τμήμα αυτών να νεκρώνεται και να φελλοποιείται.

Η παραγωγικότητά του είναι εντυπωσιακή και εξελίσσεται ως εξής.:

• Κάθε θηλυκό γεννάει συνήθως 100–120 αυγά στη διάρκεια της ζωής του.
• Υπό ιδανικές συνθήκες (25–30°C, χαμηλή υγρασία), μπορεί να ξεπεράσει και τα 150 αυγά.
• Τα αυγά αποτίθενται στην κάτω επιφάνεια των φύλλων, συχνά μέσα σε ιστό που δημιουργεί το άκαρι.
• Η ωοτοκία διαρκεί περίπου 2–4 εβδομάδες, ανάλογα με τη θερμοκρασία και τη διαθεσιμότητα τροφής.
• Ένα θηλυκό μπορεί να γεννά 5–8 αυγά την ημέρα στις πιο ευνοϊκές συνθήκες. Γι’ αυτό ο πληθυσμός του τετράνυχου αυξάνεται εκθετικά σε σύντομο χρονικό διάστημα, ειδικά σε θερμοκήπια ή σε περιόδους παρατεταμένης ζέστης.

Ο τετράνυχος (Tetranychus urticae), γνωστός και ως κόκκινος τετράνυχος ή αράχνη των φυτών, έχει πολύ υψηλή ικανότητα αναπαραγωγής.

🔹 Αριθμός γενεών:

• Ανάλογα με τις κλιματικές συνθήκες, μπορεί να δώσει 8–12 γενιές το χρόνο σε περιοχές με ήπιο κλίμα.
• Σε θερμοκήπια ή σε ζεστές περιοχές, όπου η θερμοκρασία παραμένει υψηλή, μπορεί να φτάσει και τις 15–20 γενιές το χρόνο.

🔹 Κύριοι παράγοντες:

• Θερμοκρασία → Σε 25–30°C ολοκληρώνει τον βιολογικό του κύκλο σε μόλις 7–10 ημέρες.
• Υγρασία → Χαμηλή σχετική υγρασία ευνοεί την ανάπτυξή του.
• Ξενιστές → Ευδοκιμεί σε πάρα πολλά φυτά (κηπευτικά, καλλωπιστικά, δενδρώδη).

Θερμοκρασία (°C)	Διάρκεια κύκλου (μέρες)	Δυνατότητα γενεών/μήνα*	Παρατήρηση
15°C	25–30 μέρες	~1	Ανάπτυξη πολύ αργή
20°C	14–18 μέρες	~2	Μέτριος ρυθμός
25°C	8–12 μέρες	2–3	Βέλτιστη ανάπτυξη
30°C	7–9 μέρες	3–4	Εκρηκτική αύξηση πληθυσμού
35°C	6–7 μέρες	4+	Γρήγορη ανάπτυξη αλλά με αυξημένη θνησιμότητα
Πίνακας 1: Ημέρες που ολοκληρώνει τον βιολογικό κύκλο του ο τετράνυχος (από αυγό → προνύμφη → νύμφη → ενήλικο), ανάλογα με τη θερμοκρασία.

Ο συνολικός αριθμός γενεών τετρανύχου το χρόνο σε ελληνικές συνθήκες για την υπαίθρια (Ελλάδα) και σε θερμοκήπιο κυμαίνονται:

Υπαίθρια (Ελλάδα — ενεργή περίοδος Μάρτιος–Οκτώβριος)

Προσεγγιστικές μέσες τιμές (ημέρες/κύκλου ανά μήνα) και οι γενιές ανά μήνα (υπολογισμένο με μήνα = 30 μέρες):

• Μάρτης (π.χ. ~14°C): ~27.5 μέρες → ~1.09 γενιές/μήνα
• Απρίλης (~17°C): ~16 μέρες → ~1.88 γεν./μήνα
• Μάης (~20°C): ~16 μέρες → ~1.88 γεν./μήνα
• Ιούνιος (~24°C): ~10 μέρες → ~3.00 γεν./μήνα
• Ιούλιος (~28°C): ~8 μέρες → ~3.75 γεν./μήνα
• Αύγουστος (~28°C): ~8 μέρες → ~3.75 γεν./μήνα
• Σεπτέμβριος (~23°C): ~10 μέρες → ~3.00 γεν./μήνα
• Οκτώβριος (~17°C): ~16 μέρες → ~1.88 γεν./μήνα

Άθροισμα (Μάρτιος→Οκτώβριος):
1.09 + 1.88 + 1.88 + 3.00 + 3.75 + 3.75 + 3.00 + 1.88 = ≈ 20.2 γενιές/έτος

Συμπλήρωμα: αν η περίοδος ενεργότητας είναι μικρότερη (π.χ. Απρίλιος–Σεπτέμβριος, 6 μήνες) τότε το άθροισμα πέφτει περίπου στο ~15–17 γενεές/έτος. Αν χειμωνιάτικες μέσες θερμοκρασίες είναι ασυνήθιστα ήπιες, μπορεί να προστεθούν 1–3 επιπλέον γενιές· επομένως ρεαλιστικό υπαίθριο εύρος για την Ελλάδα:
~15 – 24 γενιές/έτος (ανάλογα με υποκείμενες θερμοκρασίες και μήκος ενεργής περιόδου).

Θερμοκήπιο (σταθερά θερμές συνθήκες όλο το χρόνο)

Εάν το θερμοκήπιο διατηρείται θερμό (~24–28°C) χωρίς διακοπές, ο κύκλος είναι περίπου 7–12 μέρες. Υπολογισμοί με βάση ημέρες/έτους:

• Αν κύκλος ≈ 9 ημέρες → 365 / 9 ≈ 40.6 γενιές/έτος
• Αν κύκλος ≈ 10 ημέρες → 365 / 10 = 36.5 γενιές/έτος
• Αν κύκλος ≈ 8 ημέρες → 365 / 8 ≈ 45.6 γενιές/έτος

Άρα ρεαλιστικό εύρος για καλά θερμορυθμισμένο θερμοκήπιο: ~36 – 46 γενιές/έτος (συνήθως γύρω στο ~37–41 με πιο ρεαλιστικές ρυθμίσεις).

Λαμβάνοντας υπόψιν τα παραπάνω στοιχεία, σε έναν υποθετικό πληθυσμό 10 τετρανύχων ανά δέντρο το Μάρτιο σε υπαίθρια καλλιέργεια (αριθμός εξαιρετικά χαμηλός για την εξακρίβωσή του) εκτιμώμενος αριθμός ατόμων ανά δέντρο (τέλος κάθε μήνα) κυμαίνεται ως εξής:

*Πολυπλασιαστικός παράγοντας ανά γενιά (g) — δηλαδή πόσα ενήλικα άτομα (μέση κατανομή φύλων + επιβίωση) προκύπτουν από 1 ενήλικο στην επόμενη γενιά. Επειδή υπάρχει μεγάλη αβεβαιότητα εδώ (ωοτοκία, επιβίωση, φύλο, περιβαλλοντικές απώλειες), παρουσιάζονται 3 σενάρια:

1. • Χαμηλό: g = 5
   • Μεσαίο (πιο ρεαλιστικό/μεσαίο): g = 20
   • Υψηλό (ευνοϊκές συνθήκες, λίγοι φυσικοί εχθροί): g = 40

Σημείωση: αυτά τα g είναι αποτελεσματικοί, σύνθετοι παράμετροι που περιλαμβάνουν ωοτοκία, ποσοστό εκκόλαψης και επιβίωσης μέχρι ενήλικο, και αναλογία φύλων. Τα πραγματικά g εξαρτώνται πολύ από το δέντρο/το περιβάλλον και συνήθως μειώνονται από εχθρούς, καιρικές συνθήκες, και σκευάσματα ελέγχου.

Σενάριο Χαμηλό (g = 5)

• Μάρτιος: ≈ 5.8×10¹ (≈ 58 άτομα)
• Απρίλιος: ≈ 1.19×10³ (≈ 1.191 άτομα)
• Μάιος: ≈ 2.45×10⁴ (≈ 24.500 άτομα)
• Ιούνιος: ≈ 3.07×10⁶ (≈ 3.070.000 άτομα)
• Ιούλιος: ≈ 1.28×10⁹ (≈ 128.000.000 άτομα)
• Αύγουστος: ≈ 5.36×10¹¹ (≈ 536.000.000.000 άτομα)
• Σεπτέμβριος: ≈ 6.70×10¹³ (≈ 67.000.000.000.000 άτομα)
• Οκτώβριος: ≈ 1.38×10¹⁵ (≈ 1.380.000.000.000.000 άτομα)

Σενάριο Μεσαίο (g = 20)

• Μάρτιος: ≈ 2.62×10² (≈ 262 άτομα)
• Απρίλιος: ≈ 7.31×10⁴ (≈ 73.100 άτομα)
• Μάιος: ≈ 2.04×10⁷ (≈ 20.400.000 άτομα)
• Ιούνιος: ≈ 1.63×10¹¹ (≈ 163.000.000.000 άτομα)
• Ιούλιος: ≈ 1.24×10¹⁶ (≈ 12.400.000.000.000.000 άτομα)
• Αύγουστος: ≈ 9.35×10²⁰ (≈ 935.000.000.000.000.000.000 άτομα)
• Σεπτέμβριος: ≈ 7.48×10²⁴ (≈ 7.480..000.000.000.000.000.000.000 άτομα)
• Οκτώβριος: ≈ 2.09×10²⁷ (≈ 2.090.000.000.000.000.000.000.000.000 άτομα)

Σενάριο Υψηλό (g = 40)

• Μάρτιος: ≈ 5.58×10² (≈ 558 άτομα)
• Απρίλιος: ≈ 5.73×10⁵ (≈ 573 000 άτομα)
• Μάιος: ≈ 5.89×10⁸ (≈ 589.000.000 άτομα)
• Ιούνιος: ≈ 3.77×10¹³ (≈ 37.700.000.000.000 άτομα)
• Ιούλιος: ≈ 3.84×10¹⁹ (≈ 38.400.000.000.000.000.000 άτομα)
• Αύγουστος: ≈ 3.90×10²⁵ 
• Σεπτέμβριος: ≈ 2.50×10³⁰
• Οκτώβριος: ≈ 2.57×10³³

Πίνακας 2: Εβδομαδιαία εξέλιξη τετρανύχου με αρχικό πληθυσμό 10 ατόμων ανά δέντρο.

Kαταπολέµηση:

H καταπολέµηση της Kόκκινης Aράχνης των εσπεριδοειδών, καθώς και όλων των αραχνοειδών γενικά γίνεται ολοένα και περισσότερο προβληµατική για τους εξής λόγους:

• Παρουσιάζουν µια τροµακτική ικανότητα στο να αναπτύσσουν ανθεκτικότητα στα διάφορα φυτοφάρµακα. Eπίσης, πολλαπλασιάζονται πολύ γρήγορα .
• H προσβολή δεν γίνεται εύκολα αντιληπτή από τον παραγωγό, αλλά γίνεται αισθητή τότε µόνο όταν έχει ήδη προκληθεί αρκετή ζηµιά.
• Oι µέθοδοι καταπολέµησης ή και οι τρόποι ψεκασµού δεν είναι πλήρως αποτελεσµατικοί, λόγω αδυναµίας των ψεκαστικών µηχανών να καλύψουν όλη τη φυλλώδη επιφάνεια οπότε και µικρός αριθµός ακάρεων (αν παραµείνουν ζωντανά), µπορεί να επανέλθει, ίσως µε πιο έντονη προσβολή σε σύντοµο χρονικό διάστηµα.
• Oρισµένα φυτοφάρµακα, όπως µερικά Πυρεθροειδή εντοµοκτόνα, έχουν αποδιωκτική ενέργεια στα ακάρεα, πράγµα που συµβάλλει στην προστασία τους από τους ψεκασµούς και στην αύξηση τους στα ακάλυπτα µέρη του φυτού. Γι’ αυτό επιβάλλεται µετά τον ψεκασµό (σε 10 µέρες περίπου) να γίνεται έλεγχος των αποτελεσµάτων και να επαναλαµβάνεται ο ψεκασµός αν τα αποτελέσµατα δεν είναι πλήρως ικανοποιητικά.