Προστασία από παγετούς

Παγετός είναι το φυσικό φαινόμενο κατά το οποίο οι υπάρχοντες υδρατμοί στην ατμόσφαιρα – κοντά στο έδαφος 1-2 μέτρα – συμπυκνώνονται κατευθείαν σε μικροσκοπικούς κρυστάλλους, όταν η θερμοκρασία του αέρα είναι ίση ή κάτω από το 0⁰C.

Υπάρχουν βασικά δύο είδη παγετού:

• Παγετοί εξ ακτινοβολίας (λευκοί παγετοί). Συμβαίνουν όταν συνυπάρχουν ξαστεριά και νηνεμία, οπότε το έδαφος ακτινοβολεί θερμότητα προς την ατμόσφαιρα και ταυτόχρονα ψύχεται. Είναι οι πλέον συνηθισμένοι παγετοί στη χώρα μας.
• Παγετοί που προέρχονται από ψυχρά ρεύματα αέρα(μαύροι παγετοί), οι οποίοι συμβαίνουν όταν υπάρχει ψυχρό ρεύμα αέρα και πλήττει περισσότερο τις καλλιέργειες που έχουν έκθεση προς αυτόν.

Ανάλογα με το μέγεθος (ένταση) τους διακρίνονται σε:

• Ασθενείς (0⁰C μέχρι -2⁰C)
• Μέτριους (-2⁰C μέχρι -4⁰C)
• Ισχυρούς (κάτω από -4⁰C)

Η κρίσιμη θερμοκρασία κάτω από την οποία υπάρχουν ζημιές στα φυτά Εξαρτάται κυρίως από το στάδιο ανάπτυξης του φυτικού ιστού .

Οι τρόποι με τους οποίους το φαινόμενο του παγετού επιδρά καταστρεπτικά στα φυτά είναι

• η πήξη του κυτταρικού χυμού των φυτών, όπου το νερό κρυσταλλώνεται στους μεσοκυττάριους χώρους σε θερμοκρασίες από -1 έως -3 ^oC συνήθως με τη βοήθεια πυρήνων συμπύκνωσης και
• η κρυσταλλοποίηση των κυττάρων αυτών, όπου η απώλεια νερού εντείνει τη δράση ιόντων, με αποτέλεσμα τη θρόμβωση – κροκίδωση των λευκωμάτων του πρωτοπλάσματος, διαδικασία η οποία δεν είναι αντιστρεπτή και έχει ως αποτέλεσμα τον θάνατο των κυττάρων αφού εμποδίζονται οι φυσιολογικές λειτουργίες του

Παράγοντες που εμποδίζουν τη δημιουργία συνθηκών παγετού αποτελούν ο άνεμος, η συννεφιά, οι υδάτινες επιφάνειες (λίμνες, ποτάμια), ενώ αντίθετα αυξάνει τον κίνδυνο να σημειωθεί παγετός ό,τι εμποδίζει τη συσσώρευση θερμοκρασίας την ημέρα στο έδαφος (π.χ. χλοοτάπητας ή ζιζάνια της καλλιέργειας, καλλιεργημένο έδαφος) ή αυξάνει την απώλεια θερμότητας τη νύχτα (ζιζάνια, γυμνό και ξηρό έδαφος, κλπ.).

Οι παγετοί σημειώνονται το χειμώνα, κυρίως όμως την άνοιξη και προκαλούν ζημιές στις καλλιέργειες που αφορούν την παραγωγή και το φυτικό κεφάλαιο, ποικίλουν δε από το μέγεθος και τη διάρκεια του παγετού, την ταχύτητα αναθέρμανσης (επικράτηση υψηλών θερμοκρασιών αμέσως μετά τον παγετό), από το είδος της ποικιλίας – κλώνο της καλλιέργειας και από το βλαστικό στάδιο ανάπτυξης των καλλιεργειών. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι για το διάστημα από 2000 – 2009 ο παγετός είναι υπεύθυνος για το 36% των συνολικών καταστροφών από φυσικά φαινόμενα (δεδομένα αποζημιώσεων ΕΛΓΑ).

Από πλευράς καλλιεργειών, πολύ ευαίσθητες στον παγετό είναι τα εσπεριδοειδή, βερύκοκα, ροδάκινα και πατάτες και ακολουθούν οι λιγότερο ευαίσθητες, όπως τα μήλα, αχλάδια και το αμπέλι, κλπ.

Για την αντιμετώπιση των παγετών, βασική προϋπόθεση είναι η έγκυρη και έγκαιρη πρόγνωσή τους (τοπική πρόβλεψη μεσοπρόθεσμη και μικρής διάρκειας σε επίπεδο ίσο ή μικρότερο Νομού), και στη συνέχεια η έγκαιρη προειδοποίηση των ενδιαφερομένων (αγροτών και όχι μόνο), μέσω τεχνολογιών τηλεφωνίας (e-mail, sms) και διαδικτύου, για να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα (παθητικής και  ενεργητικής προστασίας) αποφυγής ή μείωσης του κινδύνου ζημιών.

Τα ακραία καιρικά φαινόμενα που έχουν ξεκινήσει με τον χιονιά και τον παγετώνα, έχουν πλήξει πολλές περιοχές και αναδεικνύουν για άλλη μία φορά τη σημασία της πρόληψης αλλά και της σωστής αντιμετώπισης των ζημιών στην παραγωγή.  Με δεδομένο ότι κάθε καλλιέργεια είναι διαφορετική και χρήζει εξειδικευμένης αντιμετώπισης, ο κάθε παραγωγός μπορεί να συμβάλει στο μέτρο του δυνατού στην προστασία της, ακολουθώντας τα βασικά βήματα πριν αλλά και μετά την εμφάνιση παγετού.  Ιδιαίτερης σημασίας είναι οι ορθές πρακτικές που πρέπει να ακολουθούνται για τα ελαιόδεντρα τα εσπεριδοειδή και τα κηπευτικά.

Στους ελαφρούς  παγετού τα εσπεριδοειδή ζημιώνοντας συνήθως ελαφρά και ιδιαίτερα οι καρποί, μέτριοι παγετοί προκαλούν σοβαρές ζημιές στους καρπούς και αρκετές στα φύλλα και τους βλαστούς των δέντρων.  Οι ισχυροί παγετοί καταστρέφουν πλήρως τους καρπούς μεγάλο τμήμα των δέντρων ίσως και ολόκληρα τα δέντρα.

Οι παγετοί ακτινοβολίας Συμβαίνουν όταν συνυπάρχουν ξαστεριά και Νηνεμία Οπότε το έδαφος ακτινοβολεί θερμότητα  προς την ατμόσφαιρα και ταυτόχρονα ψύχεται.  Αυτή μπορεί να αντιμετωπιστούν με διάφορους τρόπους όπως  με θέρμανση, με μηχανικούς ανεμομείκτες ή με πότισμα sprayer υποπίεση κάτω από το φύλλωμά του δέντρου.  Οι παγετοί αυτοί αυτοί είναι η πλέον συνηθισμένοι και πιο ισχυροί τα χαμηλότερα εδαφικά σημεία μιας περιοχής (κοντά σε ποτάμια και χείμαρους, ρέματα κ.α.)

Οι παγετοί που προέρχονται από ψυχρά ρεύματα αέρα συμβαίνουν όταν υπάρχει ψυχρό ρεύμα αέρα και πλήττει περισσότερο τα δέντρα που έχουν έκθεση προς αυτόν (υψηλότερα σημεία μιας περιοχής). Είναι οι πλέον καταστροφικοί και δύσκολα αντιμετωπίζονται.

Προληπτικά Μέτρα

1. Κατά την εγκατάσταση του δενδρώνα να επιλέγονται ποικιλίες ανθεκτικές στους παγετούς (πορτοκάλια αντί Λεμονιάς, κλημεντίνη αντί πορτοκαλιάς, από τις ποικιλίες πορτοκαλιάς τον NUVEL new Hall σε υποκείμενο Citrus Melo κ.α.).
2. Να διατηρούνται τα δέντρα σε καλή θρεπτική κατάσταση, απαλλαγμένα από αρρώστιες, τροφοπενίες, προσβολές από έντομα ή τετρανύχους κ.ο.κ.. Τα εξασθενημένα δέντρα από οποιαδήποτε αιτία είναι περισσότερο ευαίσθητα.
3. Το κλάδεμα και το καθάρισμα να γίνεται όχι αργότερα από τα μέσα Ιουλίου για να αποφεύγεται η ανάπτυξη τρυφερής βλάστησης κατά το φθινόπωρο η οποία καταστρέφεται εύκολα από τους παγετούς, ποτέ δεν κατά τη διάρκεια του χειμώνα.
4. Απαγορεύεται η ρίψη αζωτούχου λίπανσης μετά την καρπόδεση
5. Να μη γίνεται κατεργασία του εδάφους (καλλιέργεια υπεδαφοκαλλιέργεια) κατά το τέλος φθινοπόρου ή κατά το χειμώνα, αλλά να αφαιρούνται τα ζιζάνια (αγριόχορτα) με κοπή ή να καταστρέφονται με ζιζανιοκτόνα. Άριστο είναι το έδαφος τον χειμώνα να είναι γυμνό βλάστησης, όχι όμως καλλιεργημένα.
6. Να γίνεται άρδευση spreyer εφόσον υπάρχει δυνατότητα όταν αναμένεται παγετός και καθ’ όλη τη διάρκεια του με τη χρήση θερμοστάτη.
7. Η χρήση ανάμεικτων είναι δυνατόν να ανεβάσει τη θερμοκρασία κατά δύο (2) περίπου βαθμούς Κελσίου και οι καρποί και τα δέντρα να αποφύγουν τη ζημιά. Αυτό συμβαίνει μόνο στους παγετούς εξ ακτινοβολίας, απεναντίας ο τρόπος αυτός μεγεθύνει την άσχημη δράση του παγετού ψυχρών ρευμάτων.
8. Συνίσταται μετά τους ισχυρούς παγετούς να γίνεται ψεκασμός το δενδρώνα με ένα χαλκούχο σκεύασμα ή άλλο μυκητοκτόνο. Αυτό για να αποφευχθεί η μόλυνση των δέντρων που γίνεται από τις δημιουργηθείσες ρωγμές στους βλαστούς του δέντρου από το βακτήριο Pseudomonaw Syringae από το οποίο ξεραίνονται οι βλαστοί των εσπεριδοειδών.

Περιποίηση

Κλάδεμα

Οποιαδήποτε εποχή του έτους εκτός χειμώνα, κυρίως όμως άνοιξη και καλοκαίρι, πρέπει να αφαιρούνται οι ξηροί βλαστοί και κλάδοι. Αυτό ποτέ να μη γίνεται αμέσως μετά τον παγετό. Στην περίπτωση ισχυρών παγετών συνιστάται το κλάδεμα να γίνεται το καλοκαίρι, ωστε να έχουν εκδηλωθεί πλήρως κατά το δυνατόν τα ξερά τμήματα των δέντρων που πρέπει να κοπούν.

Λίπανση

Ελαφρές ζημιές: Εφόσον δεν έχει διαταραχθεί η φυσιολογική ισορροπία μεταξύ ριζών και κόμης, δεν αναπτύσσονται πολύ λαίμαργοι βλαστοί και η καρποφορία προβλέπεται κανονική, η λίπανση πρέπει να γίνεται όπως και στα άλλα δέντρα που δεν ζημιώθηκαν. Εκείνο που πρέπει να τονιστεί είναι ότι πρέπει να αποφεύγεται η υπερβολική αζωτούχο λίπανση και ιδιαίτερα μετά την καρπόδεση, για να αποφεύγεται η όψιμη φθινοπωρινή βλάστηση και η ανάπτυξη λαίμαργων, που εύκολα καταστρέφονται από τον παγετό και είναι πάντα σε βάρος της καρποφορίας.

Μέτριες ζημιές: Λιπαίνονται με σαφώς μικρότερες ποσότητες ιδιαίτερα αζωτούχων λιπασμάτων.

Σοβαρές ζημιές: Δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται αζωτούχα λιπάσματα. Η γονιμότητα των εδαφών και οι λιπάνσεις που έγιναν τα προηγούμενα χρόνια επαρκούν για να εφοδιάσουν τα παγετόπληκτα δέντρα με τα αναγκαία θρεπτικά στοιχεία μέχρις ότου αποκατασταθούν.

Μετά τον παγετό παρατηρούνται συνήθως στα παγετόπληκτα  δέντρα τροφοπενίες ιχνοστοιχείων ψευδαργύρου, μαγγανίου και μαγνησίου, οι οποίες πρέπει να θεραπευτούν. Οι τροφοπενίες αυτές με την αζωτούχο λίπανση επικαλύπτονται χωρίς όμως να θεραπεύονται. Υπάρχουν σε λανθάνουσα κατάσταση. Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται η τροφοπενία μαγνησίου επειδή η έλλειψη του στοιχείου αυτού έχει μεγάλη σχέση με την ευπάθεια των δέντρων στους παγετούς.